1- Temrezli Projesini işletecek şirket kimdir?
2- Proje’nin ismi neden Temrezli?
3- Proje çalışma alanı ne kadardır?
4- Çalışma alanındaki toprak kullanımı nedir? Orman varlıkları var mıdır?
5- Çözelti Madenciği nedir? Nasıl yapılacak?
6- En iyi yöntem çözelti madenciliği midir?
7- Projeden ne kadar uranyum elde edilecektir?
8- İşletme planı nedir?
9- Uranyum bakımından Türkiye zenginmiş, doğru mu?
10- Radyasyon ve Radyoaktif Nedir?
11- Uranyumun zararları nelerdir?
12- Uranyum su kaynaklarımızı kirletmiyor mu?
13- Uranyumu alıp götürecek misiniz ? Satacak mısınız?
14- Uranyumu çıkarırken siyanür kullanacak mısınız?
15- Çözelti madenciliği tarım ürünlerine zararı olacak mı?
16- Yere verilen çözeltide sodyum bikarbonat olacak. Bu tehlikeli bir kimyasal mıdır?
17- Sondajlar suyumuzun kesilmesine ve kirlenmesine neden oluyor mu?
18- Projenin su ihtiyacı ne kadardır ve suyu hangi kaynaktan sağlayacaksınız?
19- Başka su kaynakları bulacak mısınız?
1- Temrezli Projesini işletecek şirket kimdir?
Temrezli Projesi’nin sahibi Türk Ticaret Kanunu ve ilgili mevzuat hükümlerine göre 2007 yılından beri faaliyet gösteren Adur Madencilik Limited Şirketidir. Adur Madenciliğin hisseleri Anatolia Energy’ye aittir. Avustralya yatırım borsasında işlem gören Anatolia Energy, hisselerinin büyük çoğunluğunu halka arz etmiştir.
2- Proje’nin ismi neden Temrezli?
Proje Yozgat’ın Sorgun ilçesine bağlı Akoluk, Mehmetbeyli ve Temrezli köyleri arasında kalan bir alanda gerçekleştirilecektir. MTA aramaları döneminde Proje, Sorgun Temrezli Uranyum Projesi olarak adlandırılmıştır. Adur Madencilik döneminde de Temrezli Projesi olarak anılmaktadır.
3- Proje çalışma alanı ne kadardır?
Proje sahası, Maden İşleri Genel Müdürlüğü (MİGEM) tarafından verilen 200711984, 200800329, 200902709 ve 201200147 numaralı işletme ruhsatlı alanlar içerisinde yer almaktadır. Bu ruhsatlar 2,773.17 hektarlık bir alanı kapsamına rağmen çalışılacak Proje Alanı sadece cevherleşmenin tespit edildiği 303,2 hektarlık sahada olacaktır. Yani ruhsat alanları tamamıyla kullanılmayacaktır.
4- Çalışma alanındaki toprak kullanımı nedir? Orman varlıkları var mıdır?
Proje alanı mülkiyeti özel kişilere ait tarım arazilerinden oluşmaktadır. Proje alanı içerisinde orman vasfına veya Orman ve Su İşleri Bakanlığı mülkiyetine ait orman toprağı veya alanı mevcut değildir.
5- Çözelti Madenciği nedir? Nasıl yapılacak?
Çözelti madenciliği kapalı bir sistem olup bu metot dahilinde uranyumun çözeltiye alınarak ürün eldesi için işlenmesi yöntemi izlenmektedir. Çözelti madenciliği teknolojisinde uranyum cevherinin bulunduğu yeraltı katmanlarına kuyular yardımı ile karbonat içeren çözelti verilmektedir. Yeraltındaki katmanlara verilen çözelti bu tabakalarda bulunan uranyum cevherini çözmekte ve uranyum içeren çözelti sahada yer alan kuyulardan pompalar yardımı ile yüzeye çıkartılmaktadır. Yüzeye pompalanan çözelti işlenerek konsantre uranyum oksit (U3O8) elde edilmektedir.
6- En iyi yöntem çözelti madenciliği midir?
Uranyumun kaynağından alınarak işlenmesi kapsamında üç farklı yöntem vardır. Bu yöntemler çözelti madenciliği, açık ocak madenciliği ve yeraltı madenciliğidir. Açık ocak madenciliği yüzeye yakın rezervler için uygun olup, Temrezli projesinin cevher derinlikleri için uygun değildir. Yeraltı madenciliği tenörü daha yüksek ve damar halinde bulunan cevherler için uygundur. Temrezli projesindeki cevher tenörleri bu yönteme uygun değildir. Çözelti madencilik metodunun açık ocak ve yeraltı madenciliği ile cevher istihracını içeren konvansiyonel metotlar ile karşılaştırıldığında çevresel, iş güvenliği ve ekonomik anlamda avantajları mevcuttur. Bunlardan bazıları aşağıda verilmiştir;
• Açık ocak madenciliği ile kıyaslandığında toprak yüzeyindeki değişiklikler/tahribat çok düşük seviyelerdedir.• Pasa oluşumu ve depolanması yoktur.
• Proses alanında kırma ve eleme işlemleri yapılmaz. Bu kapsamda daha basit üretim yapıları ve temellere ihtiyaç duyulur.
• Yüksek hacimlerde depolama yapılan atık depolama tesislerinin ve/veya atık barajlarının kurulmasına gerek yoktur.
• Cevher yığınlar halinde depolanmadığından, radon gazı ve aynı bozunum zincirinde yer alan elementlerin havaya salınımları çok düşük seviyededir.
• Kazı, kırma, eleme gibi faaliyetlerin olmaması sebebi ile toz oluşum miktarı çok düşüktür.
• Madencilik faaliyetlerinin tamamlanmasını müteakiben gerçekleştirilen rehabilitasyon çalışmaları daha kolaydır.
7- Projeden ne kadar uranyum elde edilecektir?
Temrezli’deki uranyum yatağı Türkiye’de bilinen uranyum cevherleşmeleri içerisinde tenörü en yüksek olan yataktır. Uranyum cevherleşmesi kumtaşları içinde adeseler (mercekler) şeklindedir. Bu adeselerin yüzeyden olan derinliği 25 ile 215 metre arasında değişmektedir. Temrezli Projesi’nde toplam 8,7 milyon lb U3O8 (3.951 ton U3O8) üretilmesi planlanmıştır.
8- İşletme planı nedir?
Projenin işletme ömrü 11 yıl olarak belirlenmiştir. Her yıl yaklaşık 350-400 ton uranyum elde edilecektir. Bu süreye işletme sonrası yapılacak rehabilitasyon çalışmaları dahil değildir.
9- Uranyum bakımından Türkiye zenginmiş, doğru mu?
Bilinen yataklarına göre Türkiye uranyum açısından zengin değildir. Dünyada yüksek miktarlarda üretim yapan ülkeler arasında Kazakistan, Kanada, Avustralya, Çin, ABD, Nijerya yer almaktadır. Bu ülkelerin uranyum yatakları oldukça büyüktür (toplamda yaklaşık 1 milyon ton). Türkiye’de bugüne kadar bulunmuş uranyum yataklarının büyük bir çoğunluğu sedimanter tip yataklardır. Bu gruba, Köprübaşı, Fakılı, Küçükçavdar ve Sorgun uranyum yatakları girmektedir. Sadece Demirtepe yatağı damar tipi uranyum yatakları grubuna girmektedir. Türkiye’de aramalar sonucunda 9.129 ton uranyum belirlenmiştir. Bunun büyük çoğunluğu Temrezli projesine aittir. Dünya rezervleri açısından ülkemizdeki belirlenen uranyum miktarı toplam rezervin yaklaşık % 0,9’sidir.
10- Radyasyon ve Radyoaktif Nedir?
Hepimizin bildiği gibi maddenin yapı taşı atomdur. Atom ise proton ve nötronlardan oluşan bir çekirdek ve çekirdeğin etrafında dönen elektronlardan oluşmaktadır. Eğer herhangi bir maddenin atom çekirdeğindeki nötronların sayısı proton sayısından fazla ise çekirdekte kararsızlık oluşur ve fazla nötronlar parçalanır. Bu parçalanma sırasında ortaya alfa, beta, gama adı verilen ve çıplak gözle görülmeyen ışınlar çıkar. Bu ışınlara “radyasyon” denir. Radyasyon yayan maddelere radyoaktif madde denir. Uranyum alfa parçacıkları yayan radyoaktif bir elementtir.
11- Uranyumun zararları nelerdir ?
Uranyum her ne kadar tehlikeli, toksik ve güçlü bir radyoaktif element olarak algılansa da gerçekte günlük yaşamımızda hemen hemen tüm toprak, kayaç, su ve havada düşük konsantrasyonlarda yaygın bir şekilde bulunur. Uranyum alfa parçacıkları yayarak bozulan zayıf bir radyoaktif elementtir. Alfa ışınları kütleleri ve elektriksel yüklerinden dolayı deriden insan vücuduna nüfuz edemez. Ancak, solumun veya sindirim yolları ile alınmamalıdır. İyonlaştırıcı alfa radyasyonu, hücrenin genetik materyali olan DNA’yı parçalayabilecek kadar enerji taşımakta ve DNA’nın parçalanmasıyla hücreler ölmektedir. İnsan vücudu günlük hayatta bir miktar radyasyona maruz kalmaktadır. Kabul edilebilen radyasyon doz miktarı 2 mSv civarındadır. Temrezli proje sahasında yapılan ölçümler madencilik öncesinde mevcut tarım alanlarında maruz kalınan doz miktarının 0,5 mSv olduğunu göstermiştir. Bu miktar kabul edilebilen değerlerden de düşüktür. Madencilik döneminde kazı yapılmayacağından ve toz salınımı olmayacağından bu doz değerlerinin artması söz konusu değildir. Uranyumun sindirim yoluyla alınmaması için madencilik yapılan çit ile çevrilen saha içerisindeki yeraltı sularının içme amacıyla kullanılmaması gerekmektedir. Madencilik faaliyetleri sona erdikten sonra bu alan rehabilite edilerek su kimyası mevcut duruma getirilecektir. O aşamaya kadar maden sahası içindeki yeraltı sularının içilmesi uygun değildir.
12- Uranyum su kaynaklarımızı kirletmiyor mu ?
Akoluk, Mehmetbeyli ve Temrezli köyleri civar kaynaklardan elde ettiği suları kullanmaktadır. Adur Madencilik ÇED çalışmaları kapsamında mevcut su kaynaklarının kalitesini belirlemiştir. Bu su kaynaklarının madencilik sırasında etkilenmesi söz konusu değildir. Teyit amacıyla, işletme boyunca su kaynaklarındaki su kalitesi sürekli gözlenecektir. Madencilik yapılacak saha içerisindeki yeraltı sularının yapısı pompalama ve üretim dolayısıyla değişecektir. Özellikle sodyum bikarbonat içeren oksijenli sular uranyumu çözeceğinden bu alan içindeki yeraltı sularında uranyum konsantrasyonu artıcaktır. Bu sular içme amaçlı kullanılmamaktadır ve işletme sürecinde de kullanılmayacaktır. Zaten kullanılmaları için yeraltı su kuyusu açmak gerekmektedir ki çit alanı içerisinde bu izin verilmeyecektir. İşletme sonunda uranyum yeraltından çıkartılmış ve bu yeraltısuları uranyumdan arıtılmış olunacaktır. Gerekli rehabilitasyon işlemleri sonucu proje sahası daha iyi şartlarda tarım alanı olarak kullanılmak üzere terk edilecektir.
13- Uranyumu alıp götürecek misiniz ? Satacak mısınız?
Tesisin kuruluş amacı uranyumu çıkarıp, işlemek ve nükleer santrallerde kullanılacak yakıtın hammaddesi olan “Sarı Pasta” dediğimiz konsantre ürünü elde etmektir. Sarı pasta yakıta çevrilmek üzere zenginleştirme tesislerine ihraç edilecektir.
14- Uranyumu çıkarırken siyanür kullanacak mısınız?
Uranyumun çözelti madenciliği ile elde edilmesinde siyanür kimyasalı kullanılmamaktadır.
15- Çözelti madenciliği tarım ürünlerine zararı olacak mı?
Herhangi bir işletmenin tarıma etki edebilmesi için projeden tarım alanlarına sıvı, toz veya gaz emisyonları yapılması gerekir. Temrezli projesinde bunların hiçbiri yapılmayacaktır. İşletme projesi tasarımı doğal afetleri de göz önüne alarak tesisden kaynaklanacak sıvı deşarjı önlenecektir. Projede zaten toz oluşumu yoktur. Bundan dolayı projenin buğdaya, arpaya, pancara, fasulyeye, domatese vs. zararı söz konusu değildir.
16- Yere verilen çözeltide sodyum bikarbonat olacak. Bu tehlikeli bir kimyasal mıdır?
Formülü NaHCO3 olan sodyum bikarbonat normalde beyaz katı bir malzemedir. Su içinde kolayca çözülür ve çözünmeyle elde edilen sıvı berrak renksizdir. Sodyum Bikarbonat, gıda katkı maddeleri, kabartma tozu, yangın söndürücü, yem sanayi, arıtma gibi bir çok sanayi alt dalında kullanılmaktadır. Günlük hayatta her zaman kullandığımız bu kimyasal maddenin çok miktarlarda alınması, gözle teması veya solunması sağlık açısından önerilmemektedir. Temrezli projesinde %2-3’lük sodyum bikarbonat seyreltik çözeltisi yeraltına verilecektir. Bu karışım tehlikeli ve toksik değildir.
17- Sondajlar suyumuzun kesilmesine ve kirlenmesine neden oluyor mu?
Sondaj yapılacak alan madencilik yapılan alan olacaktır. O alanda su temin edilen bir kaynak yoktur. Çit alanın güney sınırında birkaç kaynak Mehmetbeyli köyüne su tedarik etmektedir. Bu kaynaklar sığ killi tabakadan gelmektedir. Yağmur suları ile beslenen sular kil içinde doygun bir su tabakası oluşturmakta ve bu tabakadan düşük kotlarda su boşalmaktadır. Bu sular yaz aylarında bayağı azalmakta ve hatta kurumaktadır. Yapılacak sondajlar bu alanda değildir. O yüzden bu kaynaklar etkilenmeyecektir. Sondajlardan dolayı bir kirlilik de söz konusu değildir. Sondajlar yapılırken kirletici olacak herhangi bir kimyasal kullanılmamaktadır.
18- Projenin su ihtiyacı ne kadardır ve suyu hangi kaynaktan sağlayacaksınız?
Projenin su ihtiyacı diğer madencilik yöntemlerine göre çok azdır. İhtiyaç duyulan su miktarı saatte yaklaşık 7-10 ton olacaktır. Bu suyun tedariki için çalışmalar devam etmektedir.
19- Başka su kaynakları bulacak mısınız?
Köylerin su kaynaklarının etkilenmesi söz konusu olmadığı halde, sosyal sorumluluk kapsamında köylerin daha fazla suya ihtiyaç duyduğu bilinciyle şirketimiz, Mehmetbeyli ve Akoluk köylerine su temin amaçlı sondajlar planlamaktadır. Bu sular madencilik yapılacak alanın dışında bir alan olacak ve su kullanımına uygun bir şekilde köylere verilecektir.